Trong thời đại số hóa như hiện nay, công nghệ thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR) đang thay đổi cách chúng ta trải nghiệm thế giới. Là người sáng lập Marvy Co, một công ty tiên phong trong lĩnh vực AR/VR và gamification, tôi đã dành nhiều năm để chứng kiến sự phát triển của công nghệ này và cách nó tác động đến nhận thức của con người. Điều thú vị là, khi càng đi sâu vào nghiên cứu và phát triển, tôi càng nhận thấy những điểm tương đồng sâu sắc giữa công nghệ AR/VR và Thuyết Nhị Nguyên của Descartes.
Table of Contents
Thuyết Nhị Nguyên: Mối Quan Hệ Giữa Tâm Trí và Cơ Thể
Trước tiên, hãy cùng điểm qua Thuyết Nhị Nguyên (Dualism) của René Descartes – một trong những quan điểm triết học quan trọng nhất trong lịch sử triết học phương Tây. Descartes cho rằng: tồn tại hai loại thực thể độc lập và khác biệt nhau- tâm trí (mind) và vật chất (body).
- Tâm trí (Mind): Theo Descartes, tâm trí là phi vật chất, không thể thấy được, không bị ảnh hưởng bởi các quy luật vật lý. Tâm trí là nơi mà tư duy, cảm xúc, và ý thức tồn tại. Ông tin rằng tâm trí có thể hoạt động độc lập tách biệt với cơ thể.
- Vật chất (Body): Ngược lại, cơ thể (hay vật chất) là một thực thể vật lý, tuân theo các quy luật của tự nhiên và có thể bị tác động bởi các lực vật lý. Cơ thể tồn tại trong không gian, có thể nhìn thấy và đo lường được.
Descartes cho rằng hai thực thể này có thể tồn tại tách biệt nhau, và tương tác với nhau tại một điểm trong não bộ – được cho là tuyến tùng (pineal gland). Tuy nhiên, đây vẫn còn là một vấn đề tranh cãi trong triết học.
Trong thời đại 4.0 với sự lên ngôi của nhiều công nghệ vượt bậc, Thuyết Nhị Nguyên của Descartes mở ra góc nhìn sâu sắc về cách mà công nghệ AR/VR có thể tách biệt và kết nối thế giới vật lý với trải nghiệm tinh thần, như một cánh cửa thần kỳ, đưa ý thức con người bước vào nhiều thực tại mới chỉ trong chớp mắt.
AR/VR: Khi Thực Tại Vượt Qua Giới Hạn
Thực tế ảo (VR) tạo ra một môi trường ảo hoàn toàn ngay trước mắt qua chiếc kính, nơi người dùng có thể trải nghiệm thế giới mới mẻ, trong khi Thực tế tăng cường (AR) bổ sung các yếu tố ảo vào thế giới thực. Cả hai công nghệ này đều có tác động bổ sung, trang trí, hoặc thậm chí bóp méo lên chính thực tại và thay đổi cách chúng ta trải nghiệm thế giới.
Tại Marvy Co, chúng tôi đã phát triển nhiều dự án AR/VR với mục tiêu mở rộng ranh giới của trải nghiệm người dùng. Những sản phẩm này không chỉ mang lại trải nghiệm giải trí mà còn thay đổi cách chúng ta làm việc, học tập và giao tiếp. Trong quá trình đó, tôi nhận thấy rằng AR/VR không chỉ là công nghệ mà nó còn liên kết sâu sắc với những khái niệm triết học như Thuyết Nhị Nguyên.
Điểm Chung Giữa Thuyết Nhị Nguyên và AR/VR
1. Sự tồn tại của hai thực tại riêng biệt
Thuyết Nhị Nguyên nhấn mạnh đến sự tồn tại của hai thực tại: thực tại vật lý (thế giới mà chúng ta sống) và thực tại tinh thần (ý thức, tư tưởng). Trong khi đó, AR và VR tạo ra một thực tại số hóa mới, tồn tại song song với thực tại vật lý. Khi đeo kính VR, bạn bị đưa vào một thế giới hoàn toàn khác, nơi mọi thứ đều có thể, nhưng khi bỏ kính ra, bạn trở lại với thế giới thực. Cảm giác chuyển đổi giữa hai thế giới này tương tự như cảm giác mà Descartes mô tả khi tâm trí và cơ thể tương tác nhưng vẫn tách biệt.
2. Sự tương tác giữa những “thực tại song song”
Một trong những câu hỏi lớn của Thuyết Nhị Nguyên là: Làm thế nào tâm trí và cơ thể tương tác với nhau? Câu hỏi này có thể tương tự như cách chúng ta hỏi về sự tương tác giữa thế giới ảo và thế giới thực trong AR/VR. Trong AR, các đối tượng số hóa có thể tương tác với thế giới vật lý. Ví dụ, một ứng dụng AR có thể hiển thị một mô hình 3D trên bàn làm việc của bạn, và bạn có thể xoay, di chuyển nó giống như một vật thể thực sự. Sự tương tác này chính là sự pha trộn giữa hai thực tại, tương tự như cách mà Descartes miêu tả sự tương tác giữa tâm trí và cơ thể.
3. Định nghĩa mới của thực tại
Cả Thuyết Nhị Nguyên và công nghệ AR/VR đều đặt ra những câu hỏi sâu sắc về bản chất của ý thức và nhận thức. Trong VR, người dùng có thể cảm nhận một thế giới không tồn tại. Điều này có khả năng tái định nghĩa hai chữ thực tại và làm nảy sinh câu hỏi: Nếu chúng ta có thể trải nghiệm một thế giới ảo với đầy đủ cảm giác và nhận thức, vậy thì thực tại là gì? Và ý thức của chúng ta hoạt động như thế nào trong những bối cảnh khác nhau này?
Những câu hỏi này rất tương đồng với những gì Descartes đã đặt ra trong Thuyết Nhị Nguyên: Bản chất của nhận thức là gì? Ý thức và cơ thể tương tác như thế nào? Điều này cho thấy rằng AR/VR không chỉ là công nghệ giải trí mà còn mở ra những cuộc thảo luận triết học sâu sắc về con người và thực tại.
4. Tương lai của AR/VR và thuyết nhị nguyên
Tôi luôn tin rằng công nghệ không chỉ là công cụ mà còn là phương tiện để hiểu rõ hơn về chính mình. AR/VR không chỉ là những bước đột phá về mặt kỹ thuật mà còn là cầu nối giữa triết học cổ điển và công nghệ hiện đại.
Thuyết Nhị Nguyên và AR/VR đều đặt ra những câu hỏi về sự phân biệt giữa tâm trí và thực tại, cũng như cách chúng ta trải nghiệm thế giới xung quanh. Khi công nghệ tiếp tục phát triển, những câu hỏi này sẽ càng trở nên quan trọng hơn, và tôi tin rằng chúng ta sẽ còn nhiều điều để khám phá ở giao điểm triết học và công nghệ.
Tương lai của AR/VR không chỉ nằm ở việc tạo ra những trải nghiệm sống động hơn mà còn ở việc khám phá sâu hơn về bản chất của ý thức và thực tại. Tại Marvy Co, chúng tôi sẽ tiếp tục đi đầu trong việc mở rộng ranh giới này, mang lại những trải nghiệm không chỉ đa dạng hoá cách thức ta tương tác với cuộc sống mà còn là cách chúng ta tư duy về thế giới.
Tháng 8, 2024
Trần Khánh Vy
One Response
Mình xin phép trích dẫn câu hỏi của Khánh Vy:
“Nếu chúng ta có thể trải nghiệm một thế giới ảo với đầy đủ cảm giác và nhận thức, vậy thì thực tại là gì?”
Đầu tiên thì khi nào chúng ta cỏ thể trải nghiệm một thế giới ảo với đầy đủ ngũ quan ? Công nghệ VR/AR hiện tại đã có thể tái hiện rất tốt phần nghe/thính giác và phần nhìn/thị giác (vì các thiết bị điện tử có thể tái hiện âm thanh và ánh sáng rất dễ).
Tiếp đến là xúc giác, hiện tại công nghệ haptic feedback đã có thể cho phép mô phỏng sự tiếp xúc, va chạm thông qua nhiều loại hệ thống truyền động (actuators), mặc dù vẫn chưa đạt đến mức độ chân thực như phần nghe nhìn và có thể sẽ khá tốn kém.
Cuối cùng là khứu giác/vị giác, vì khứu giác và vị giác tiếp nhận thông tin về mùi và vị thông qua phản ứng hóa học, nên mình nghĩ sẽ còn rất lâu nữa để VR/AR có thể tái hiện 1 cách chân thực cảm giác về mùi và vị trong thế giới ảo.
Tuy nhiên nếu 1 ngày nào đó nếu công nghệ Brain Computer Interfaces (BCI) đủ tiên tiến, VR có thể tạo ra một thế giới ảo với đầy đủ trải nghiệm của ngũ quan, bằng cách gửi tín hiệu trực tiếp đến não bộ thông qua BCI, mà không cần đến tai, mắt hay mũi, lưỡi. Và khi đó chúng ta có thể sẽ sống trong 1 thế giới giả lập tương tự như ma trận.
Quay lại câu hỏi chính, vậy thế giới ảo trong VR với đầy đủ trải nghiệm của ngũ quan có gì khác với thực tại mà chúng ta đang sinh sống ?
Mình xin trích dẫn một câu của Khánh Vy trong bài “Điểm mù trong đôi mắt sáng”:
“Thực tại không chỉ có một, mà là vô số lớp chồng lên nhau, mỗi người chúng ta đang chồng lên nó một lớp của riêng ta.”
Cá nhân mình cũng diễn giải thực tại như các tầng của 1 kim tự tháp, trong đó tầng dưới cùng, lớn rộng nhất, chính là thực tại mà chúng ta đang sinh sống, khi tầng này biến mất thì các tầng trên, đại diện cho thế giới ảo của VR, cũng sẽ sập đố theo.
Vì tầng dưới cùng này là thực tại quan trọng nhất, nơi không chỉ ngũ quan hay nhận thức của con người hoạt động mà mọi quá trình trao đổi chất, chuyển hóa sinh học của cơ thể sống diễn ra, hay nói rộng ra là các hiện tượng khách quan.
Nói cho dễ hiểu thì khi bạn trải nghiệm thực tại trong VR, chẳng may bạn bị té xuống vực thẳm, thì bạn sẽ vẫn sẽ tỉnh dậy ở thế giới thực (tương tự như cách giấc mơ hoạt động vậy), hay bạn phải ăn ở thế giới thực thì bạn mới no, còn ăn uống trong thế giới VR thì không làm bạn no, và điều này khác với thế giới trong phim ma trận, khi bạn té từ tòa cao ốc trong ma trận thì bạn cũng không còn tồn tại ngoài đời thật.
Do đó với cá nhân mình, một thế giới ảo với đầy đủ trải nghiệm về cảm giác và nhận thức, có thể xem là một thực tại chủ quan hay thực tại hiện tiền, nhưng vẫn chưa đủ đạt đến mức độ của thực tại khách quan như thế giới thật mà chúng ta sinh sống.